9763. Kỳ 2: NỖI BUỒN CỦA BIỂN

FB Phạm Đoan Trang

27-8-2016

Tiếp theo kỳ 1: CÁ CHẾT VÀ NỖI ÁM ẢNH VỀ TƯƠNG LAI

Khoảng 7h sáng hôm sau (19/8), chúng tôi tới xã Kỳ Lợi, Kỳ Anh, Hà Tĩnh. Cảnh tượng ngay lập tức đập vào mắt tất cả mọi người đến nơi đây, là khu kinh tế Vũng Áng rộng mênh mông chạy dọc chân trời, với những ống khói trắng-đỏ đang nhả khói vào mây. Đó là ban ngày, còn xế chiều, khi Vũng Áng lên đèn, bạn sẽ thấy hàng chuỗi hàng chuỗi đèn điện hồng xen lẫn với ráng hồng của bầu trời. Đến đêm tối thì Formosa thật sự trở thành một “vương quốc” sáng rực ánh điện, đèn lấp lánh, chi chít như sao sa, tương phản với bên kia đường là đồng cỏ và khu nhà dân tiêu điều, tối mò. Nếu bạn vào xóm Cũ, nơi 183 hộ dân vẫn cương quyết trụ lại, không chịu di dời, thì sẽ thấy cảnh tượng còn hoang tàn nữa, với những đống gạch vụn, những nhà cửa đã bị đập bỏ chỉ còn trơ cột kèo, khung sắt…

Nói Formosa Vũng Áng đã trở thành một “vương quốc”, một xứ sở tự trị, cũng không sai. Dân địa phương phản ánh, kể từ tháng 5/2014 sau khi xảy ra bạo loạn Vũng Áng (mà cho đến giờ, thủ phạm thực sự – kẻ giật dây tất cả – là ai, vẫn là một bí mật), công nhân viên người Đài Loan, Trung Quốc không ra khỏi khuôn viên Formosa nữa. Họ ở luôn bên trong, nơi có đầy đủ siêu thị, trung tâm mua sắm, khu ăn uống, thể thao, giải trí… và nhà máy nhiệt điện riêng để cung cấp hệ thống điện riêng. Bao xung quanh, ngăn với bên ngoài là dãy tường dài hàng kilomet, trên có gắn mảnh chai, sành, và nhất là một hàng rào điện. Nội bất xuất, ngoại bất nhập, người ra vào Formosa phải có thẻ quẹt, mà sau 15 ngày không tác động gì vào thẻ thì nó sẽ tự hủy.

Nhân viên làm việc bên trong không được phép quay phim, chụp hình. Đó là lý do chúng tôi không có được bức ảnh nào về Formosa nhìn từ phía trong, dù đã gặp một số người từng làm nhân viên cho các nhà thầu của tập đoàn này. Tất nhiên, vẫn luôn tồn tại khả năng cho việc những nhân viên người Việt của Formosa bí mật tuồn dữ liệu ra bên ngoài, tuy rất nguy hiểm cho họ. Nguyên tắc “bảo vệ nguồn tin” cần được các blogger, các nhà báo công dân tuân thủ chặt chẽ.

Trong khuôn viên Formosa, có hàng chục tòa nhà cao tầng, được cho là văn phòng cũng như nhà ở của nhân viên. Tại một tòa nhà như thế, nằm sát tường rào, gần mặt đường, người ta thấy cả dàn radar trên mái. Một chiến sĩ đóng quân trên địa bàn Kỳ Anh, với chuyên môn về tác chiến điện tử, nói với chúng tôi rằng tầm nhìn của radar này có thể vươn tới 80 hải lý (khoảng 145 km). Người lính này cũng bảo, ở trong tầm nhìn của radar, “mình làm bất cứ cái gì, Formosa cũng thấy hết”. Nhưng ngược lại, chẳng một ai biết họ đang làm gì trong cái vương quốc của họ.

Hoàng Thành ngạc nhiên: “Thế là mình phải chịu thế à?”.

Cậu lính trẻ đáp: “Thì phải chịu chứ sao. Không ai được vào trong đó hết. Chắc khi nào có chuyện gì cần giúp đỡ thì Formosa sẽ nhờ, nhưng cũng chỉ công an là được phép vào bên trong thôi, bộ đội thì không”.

Mấy người dân địa phương nhiệt tình cho chúng tôi ngồi vào thuyền thúng, chèo ra nơi đậu ghe, rồi đưa ghe ra sát khu vực cảng Sơn Dương và kè đá chắn sóng của Formosa. Sơn Dương là cảng nước sâu, độ sâu 11m, nước một màu xanh thẫm, không thấy đáy. Chiếc ghe trở nên rất mỏng mảnh. Sóng to, dâng cao cả mét, bọt biển liên tục bắn vào ống kính. Đình Hà và Hoàng Thành cứ phải loay hoay đứa chụp ảnh, quay phim, đứa che chắn nước, và cố để không làm ghe mất thăng bằng. Vẫn theo “tiêu chuẩn Mỹ”, lẽ ra không ai được lên thuyền mà không có áo phao. Nhưng ở đây là Việt Nam; cả ba đứa chúng tôi đều im tiệt, coi như không có chuyện gì xảy ra. Đến chỗ này, vào thời điểm này mà còn hỏi ngư dân về áo phao và trang thiết bị an toàn lao động thì thật là lố bịch.

Công trình cảng Sơn Dương vẫn đang được xây dựng giữa biển, gần đảo Sơn Dương. Còn trên bờ, bãi cát vắng hiu hắt, không một bóng người. Hàng chục con thuyền phủ vải nằm trơ. Cách đây mới nửa năm, nơi đây còn vui lắm. Mỗi chiều khi tàu cá về, bà con ào ra đón, hò nhau kéo ghe lên bờ cát, có trông thấy mới hiểu thế nào là niềm vui “cá bạc đầy khoang”. Trẻ con thì ríu rít chơi đùa, đá bóng.

Bây giờ khác rồi.

Xế chiều, khi ghe của chúng tôi trở về, một vài phụ nữ ở trong xóm trên bờ cũng chạy ra đón, giúp kéo ghe lên bãi. Nhưng trong khoang… trống huếch trống hoác. Không có gì cả. Và chúng tôi cảm thấy đắng ngắt: Vẫn tiếng hò ấy, vẫn những giọng nói chào đón ấy, vẫn những động tác quen thuộc ấy của dân biển ngàn đời nay, song có cái khác hoàn toàn, là không còn niềm vui “thuyền anh mãi về cho cá bạc đầy khoang” (*) nữa. Những nụ cười trở nên vô cùng gượng gạo.

Sao biển buồn đến thế?

Đến lúc này tôi mới phát hiện có một vết rách ở bàn chân phải, và nó đang rỉ máu, sưng lên. Vài tiếng sau thì nó nhiễm trùng, sưng húp, mỗi lần lỡ chạm phải quai dép đều đau điếng người. Không hiểu vì sao chỉ từ một chỗ trầy xước mà nó thành ra như vậy. Đình Hà kết luận chắc nịch: “Hoặc do nước cống Hà Nội, hoặc do nước biển nhiễm chì, bác chọn đi!”.

Lại báo hại người dân địa phương chở tôi ra trạm xá, để y sĩ – soeur Vân – sát trùng và băng vết thương lại. Soeur nói nước biển ở đây rất bẩn, độc, nhiều người lặn về thấy khó thở, nhức đầu, ít nhất cũng thấy mệt mỏi.

“Thôi thì chắc cũng như nước cống Hà Nội” – tôi nghĩ.

Chúng tôi ăn chiều cùng bà con. Mâm cơm có trứng, rau, một đĩa tôm và một bát canh đầu cá. Ai cầm bát đũa lên cũng nói như phân trần: “Không phải tôm, cá Vũng Áng đâu nhé”, ý là bảo chúng tôi đừng lo phải ăn hải sản nhiễm độc. Nhưng làm gì còn tôm cá nào ở vùng này nữa mà lo. Cả hai thứ đều là đồ nhập khẩu. Chỉ biết thở dài khi ở giữa xứ làm nghề biển, ở ngay sát bờ biển, mà phải ăn hải sản nhập từ nước ngoài.

Còn nữa

———

(*) Lời bài hát nổi tiếng của dòng nhạc đỏ, “Tình ta biển bạc đồng xanh”, do nhạc sĩ Hoàng Sông Hương (bố đẻ ca sĩ Mỹ Lệ) sáng tác năm 1973.

____

Bổ sung ngày 28-8-2016: FB Phạm Đoan Trang

ĐÍNH CHÍNH VỀ MỘT CHI TIẾT TRONG BÀI “NỖI BUỒN CỦA BIỂN”

Ở kỳ 2 của loạt bài viết về thảm họa môi trường biển miền Trung, tức bài “Nỗi buồn của biển”, tôi có chụp ảnh và nói về một chiếc radar trên mái tòa nhà bên trong Formosa, sát gần tường rào.

Do không có kiến thức về vũ khí, công nghệ cao và các trang thiết bị hiện đại (đây là một trong các lĩnh vực tôi đặc biệt dốt), nên tôi có đem hỏi một chiến sĩ đóng quân trên địa bàn Kỳ Anh, có chuyên môn về tác chiến điện tử. (Vì lý do bảo vệ nguồn tin, tôi không thể cung cấp thông tin chi tiết về người lính này). Anh cho biết tầm nhìn của radar nằm trong Formosa có thể tới 80 hải lý.

Sau khi tôi đăng bài, nhiều bạn đọc đã phản ứng về chi tiết “cái radar”, cho rằng nó không phải là loại đạt tới tầm nhìn xa như thế. Anh Đào Nhật Đình, chuyên gia môi trường, cho biết: “Trên nóc tòa nhà này có hai radar hàng hải loại phổ thông nhất mà một du thuyền cũng có. Còn lại tòa nhà tranh thủ cắm rất nhiều BTS của công ti di động để kiếm tiền. Một hoặc hai antenna vi ba để kết nối không dây với VNPT Hà Tĩnh. Một cục chống sét. Quan trọng nhất: Tòa nhà này là của cảng vụ Hà Tĩnh, dân Đài Loan muốn vào đây còn phải xin phép chứ không phải ngược lại là người VN bị cấm vào đấy”.

Tôi cảm ơn các độc giả đã chỉ giáo, và xin lỗi đã gây hiểu nhầm cho bạn đọc.

Xin phép nói thêm:

1. Người lính ở Kỳ Anh nói với tôi về “radar trong Formosa” nói chung, tôi không chắc anh có đề cập đến chiếc radar trên nóc tòa nhà mà tôi chụp ảnh không, hay radar nào khác. Dù gì đi nữa, nếu có sai sót, đây là lỗi của tôi, không phải của anh lính, và lỗi này là do tôi dốt, chứ tôi không… bịa. Thành thật xin lỗi độc giả. Tôi ước gì mình đã có thể tiếp cận Ban Giám đốc Formosa và Ban Quản lý Khu Công nghiệp. Rất buồn và rất tiếc là ở địa vị mình, tôi không thể làm được điều đó.

2. Ngoài chi tiết chiếc radar ra, tất cả các thông tin khác trong bài là do tôi chứng kiến tận mắt và có thật. Sự thực là không thể vào Formosa, sự thực là họ như ở một thế giới riêng, không biết họ làm gì bên trong, không kiểm soát nổi. Điều đáng sợ là ngay cả hiện nay, nếu họ vẫn xả thải ngấm ngầm thì cũng không ai xác minh được. Chờ một kết luận điều tra chuẩn xác thì không biết đến bao giờ, trong khi ngư dân thất nghiệp, biển hết cá hoặc cá chết, là chuyện có thật, đang diễn ra và cần phải giải quyết ngay lập tức, nếu không mâu thuẫn tích tụ sẽ bùng nổ. Tôi sẽ viết rõ hơn về điều này trong các kỳ tới.

3. Xin khẳng định rằng, nếu báo chí được tự do, không bị định hướng, bóp nghẹt, kiểm soát chặt chẽ như từ trước đến nay, thì sẽ có nhiều nhà báo có thể làm nên những tác phẩm báo chí tốt hơn tôi rất nhiều.

4. Trong hoàn cảnh hiện nay, tôi ước gì có thể làm cho các quan chức, các cán bộ, các chuyên gia – những người có điều kiện tiếp cận thông tin trong vụ Formosa và thảm họa cá chết – MỞ MIỆNG. Các vị ở địa vị, ở điều kiện hơn hẳn dân đen, các vị có thông tin, hãy nói đi và đừng chỉ trích đám đông dân chúng “ngu dốt”, “bầy đàn”, “cực đoan”, “cảm tính”, “dễ bị kích động” nữa. Hãy nói đi: Điều gì đã và đang xảy ra? Hãy hiểu rằng: Chỉ có thông tin và sự thật mới làm yên được lòng dân lúc này (lúc này thôi, còn sau đó, phải tiếp tục hành động).

5. Và cuối cùng, các bạn nhà báo thân mến: Xin các bạn đừng im lặng nữa. Nếu có thông tin, xin các bạn hãy chia sẻ. Nếu sợ không an toàn, hãy tìm cách. Không ai cấm được các bạn tạo ra những bút danh, tên giả để gửi bài ra bên ngoài (như Chềnh A Sáng năm nào, các bạn nhớ không?). Không ai cấm được các bạn bí mật gửi thông tin cho những người các bạn tin tưởng. Xin hãy tin tôi: Nếu chúng ta thực sự chiến đấu vì quyền được biết của độc giả/ khán-thính giả, chúng ta không chết đâu.