9391. CẦN XÁC ĐỊNH ĐÚNG NGUYÊN NHÂN CÁ CHẾT ĐỂ KHẮC PHỤC CÓ HIỆU QUẢ SỰ CỐ BIỂN MIỀN TRUNG

Hà Văn Thùy

1-8-2016

Thập niên 1970, khi làm công tác bảo quản lương thực, tôi hướng dẫn học trò và công nhân tiệt trùng hàng vạn tấn lương thực. Lúc đó chúng tôi dùng Nhôm phốt phua (Al2P3) dạng viên nén làm chất xông hơi là chủ yếu. Viên Nhôm phốt phua khi ra ngoài, gặp hơi ẩm từ không khí, giải phóng khí phốt phin (PH3) cực độc. Nhưng là chất khử mạnh, nó nhanh bị ô xi hóa nên sau bảy ngày hầu như không còn dư lượng trong hàng hóa.

Ban đầu, theo tài liệu hướng dẫn, tôi tính lượng thuốc dùng theo đầu tấn: càng nhiều tấn, càng nhiều thuốc. Nhưng sau đó thấy rằng, hiệu quả của chất độc là nồng độ PH3 trong kho. Do hơi độc không thể xâm nhập sâu vào khối thóc nên chỉ cần đảm bảo không khí ở khoảng trống của kho đạt nồng độ LD50 thì đủ sức diệt mọt.  Do cách làm như vậy, tôi đã tiết kiệm khá nhiều thuốc.

Từ thực tế đó, tôi xin có đôi lời mạo muội bàn về chuyện cá chết như sau.

Trong những tài liệu nói về nguyên nhân cá chết ở biển miền Trung, tôi thấy bài viết Cần trả lại chân lý khoa học cho kết luận về nguyên nhân cá chết của TS Nguyễn Đức Thắng là câu trả lời thuyết phục hơn cả.

Đúng như TS Thắng trình bày, từ tháng 12/2015 tới tháng 4/2016, Formosa đổ ra biển một lượng Xianua và Phenol nhưng cá biển không chết vì nồng độ chất độc trong nước không thể đạt tới LC50. Và thực sự với khối lượng nước biển lớn và vận động như vậy, không thể có đủ hóa chất đổ vào khiến đạt nồng độ làm cá chết hàng loại.

Trong khi đó, do sự cố mất điện, khoảng 5 tấn cation Fe++ hòa vào biển đã cùng với xianua và phenol kết thành tấm chăn trùm xuống đáy biến, lấy hết oxy tầng đáy vốn đã nghèo nên cá chết hàng loạt vì ngạt. Những con cá tầng đáy hàng chục ký là minh chứng điều này vì LC nếu thực lớn cũng chỉ giết được cá nhỏ. Một số mẫu cá chết bị dính mang, nhớt vẩy có thể là do khi chết ngạt, chúng bị chìm xuống đáy (con cá chết chìm) rồi bị tấm màn keo độc phủ lên. Khi cá trương sình, nổi lên đã mang theo lớp keo độc bám vào mang và vẩy. Như vậy là, như dân miền Tây thường nói “Thấy vậy mà không phải vậy”, cá có xianua và phenol nhưng không phải chết vì hai thứ đó.

Khi xác định đúng nguyên nhân là cá chết do ngạt, chúng ta phải có phương cách xử lý phù hợp với biển miền Trung. Tôi thấy có ba cách làm sau:

1) Cá chết ngạt cho thấy nước biển không độc hay độc ít tới mức không gây chết cho cá. Do vậy, về nguyên tắc, việc tắm biển và ăn cá lúc này là bình thường. Tuy nhiên, để chắc ăn, cơ quan chức năng 4 tỉnh miền Trung nên thường xuyên đo nồng độ nước biển để có con số chính xác. Mặt khác, nên thuê ngư dân đánh bắt ven bờ, xác định kết quả từng chuyến đi biển để thăm dò việc đàn cá hoạt động trở lại đồng thời phân tích mẫu cá để xác định dư lượng chất độc trong cá. Khi những chỉ số này trở nên an toàn, và việc đánh bắt có hiệu quả thì khuyến khích ngư dân trở lại ngư trường.

2) Hút bùn từ biển lên để khử độc là không thể làm và thực ra cũng không cần làm. Với những nơi đáy biển bùn và cát, ta không đụng tới, để tự nhiên làm công việc của nó. Nhưng với những rặng san hô, cần cho thợ lặn dùng vòi rồng phun nước theo chiều hải lưu để rửa san hô. Khi san hô sạch, cá tôm thấy an toàn sẽ tự tìm tới. Mặt khác, trong phạm vi các rạn san hô có thể rải một lượng thích hợp chất hữu cơ làm thức ăn cho tảo và phiêu sinh vật để tạo nguồn thức ăn ban đầu cho chuỗi thức ăn.

3) Khi môi sinh các rạn san hô tốt lên, ta bắt tay vào cấy san hô, nhanh chóng khôi phục môi trường biển.