4365. Joseph Nye – Quyền Lực Mềm Của Trung Quốc Còn Nhiều Hạn Chế

Project Syndicate

Tác giả: Joseph Nye

Nguời dịch: Đỗ Kim Thêm

10-07-2015

Trung Quốc đã có những nỗ lực chủ yếu để tăng khả năng gây ảnh hưởng đến các quốc gia khác mà không dùng bạo lực hay cưỡng chế. Trong năm 2007, lúc còn là Chủ tịch, Hồ Cẩm Đào có nói với Đảng Cộng Sản là đất nước cần tăng sức mạnh mềm; Chủ tịch Tập Cận Bình lặp lại cùng một thông điệp trong năm ngoái.

Họ biết rằng, đối với một quốc gia như Trung Quốc, khi sức mạnh quân sự và kinh tế ngày càng gây thương tổn thêm cho các nước láng giềng thì các liên minh đối trọng sẽ hình thành, một chiến lược thông minh phải bao gồm các nỗ lực thể hiện việc ít gây lo sợ. Nhưng những tham vọng về quyền lực mềm của họ vẫn còn phải đối mặt với những trở ngại chính.

Điều chắc là những nỗ lực của Trung Quốc đã có một số tác động. Khi Trung Quốc chọn các quốc gia làm thành viên của Ngân hàng Đầu tư Cơ sở Hạ tầng Châu Á và tung ra hàng tỷ đô la viện trợ trong các chuyến thăm của nhà nước ở nước ngoài, thì một số nhà quan sát lo ngại đến quyền lực mềm, Trung Quốc có thể thực sự vượt qua các nước như Hoa Kỳ. Ví dụ như nhà Trung Quốc học người Mỹ là David Shambaugh ước tính cả nước dành khoảng 10 tỷ mỗi năm trong chương trình “tuyên truyền đối ngoại.” Khi so sánh vối Hoa Kỳ đã chi có 666 triệu trong lĩnh vực ngoại giao công vào năm ngoái.

Tuy nhiên, hàng tỷ đô la mà Trung Quốc chi cho các cuộc tấn công để gây thu hút chỉ mang lại thành tựu hạn chế. Những thăm dò công luận ở Bắc Mỹ, Châu Âu, Ấn Độ và Nhật Bản cho thấy ý kiến về ảnh hưởng của Trung Quốc hầu hết là tiêu cực. Được xem tích cực hơn cho Trung Quốc là các ý kiến tại châu Mỹ La tinh và châu Phi, đó là những nơi mà Trung Quốc không có các tranh chấp lãnh thổ và các quan tâm đến vấn đề nhân quyền không luôn đứng hàng đầu trong các chương trình nghị sự. Nhưng ngay cả ở nhiều nước trong những khu vực này, phương cách thực hành của Trung Quốc như nhập khẩu lao động cho các dự án cơ sở hạ tầng không được ưa chuộng.

Kết hợp quyền lực cứng và mềm thành một chiến lược thông minh xem ra là chuyện không dễ. Một quốc gia có sức mạnh mềm chủ yếu đến từ ba nguồn lực: văn hóa (ở những nơi tìm thấy có hấp dẫn), những giá trị chính trị (khi phù hợp với trong và ngoài nước), và các chính sách đối ngoại (khi được xem là có tính chính thống và có sức mạnh tinh thần). Trung Quốc đã nhấn mạnh sức mạnh văn hóa và kinh tế, nhưng ít chú ý đến khía cạnh chính trị mà có thể làm suy yếu những nỗ lực của họ.

Khi được đo lường trong các cuộc thăm dò công luận quốc tế gần đây, thì có hai yếu tố chính hạn chế quyền lực mềm của Trung Quốc. Yếu tố đầu tiên là vấn đề chủ nghĩa dân tộc. Đảng Cộng Sản đã dựa tính chính thống không chỉ do tốc độ tăng trưởng cao về kinh tế, nhưng cũng còn do sự thu hút của chủ nghĩa dân tộc. Làm như vậy đã làm giảm sức hấp dẫn phổ cập của Tập về “Giấc mơ Trung Quốc”, trong khi khuyến khích các chính sách ở Biển Đông và các nơi khác mà nó đối kháng với các nước láng giềng.

Lấy ví dụ như Trung Quốc dọa nạt Philippines trong việc chiếm hữu các đảo còn đang tranh chấp ở Biển Đông, Viện Khổng Tử mà Trung Quốc thành lập tại Manila để dạy văn hóa Trung Quốc có thể giành được nhiều thiện chí. (Trung Quốc đã mở khoảng 500 viện nghiên cứu như vậy trong hơn 100 quốc gia.) Các hậu quả của chính sách đối ngoại của nước này có thể được nhìn thấy trong các cuộc bạo động bài Hoa năm ngoái tại Việt Nam sau khi Trung Quốc đặt của giàn khoan dầu của trong vùng biển còn tranh chấp giữa hai nước.

Các giới hạn khác là Trung Quốc miễn cưỡng tận dụng lợi thế của một xã hội dân sự không bị kiểm duyệt. Theo ghi nhận của tạp chí The Economist, Đảng Cộng Sản Trung Quốc đã không quan tâm đến ý tưởng là quyền lực mềm bắt nguồn chủ yếu từ các cá nhân, khu vực tư nhân, và xã hội dân sự. Thay vào đó, họ bám chặt quan điểm rằng chính phủ là nguồn chính của quyền lực mềm, thúc đẩy các biểu tượng văn hóa xa xưa mà họ nghĩ rằng có thể có sức hấp dẫn toàn cầu, thường sử dụng làm các công cụ tuyên truyền.

Thông tin tràn ngập trong khung cảnh của truyền thông ngày nay. Những gì là khan hiếm chính là sự quan tâm, mà nó phụ thuộc vào sự tín nhiệm – và tuyên truyền của chính phủ hiếm khi là đáng tin cậy. Đối với tất cả các nỗ lực của Trung Quốc tạo vị thế cho các hãng thông tấn Tân Hoa Xã và Truyền hình Trung ương Trung Quốc là đối thủ cạnh tranh của CNN và BBC, khán giả quốc tế cho công tác tuyên truyền mong manh là khó gây ảnh hưởng.

Ngược lại, Hoa Kỳ phát triển phần lớn của sức mạnh mềm không phải là do chính phủ, nhưng từ xã hội dân sự – tất cả mọi thứ đến từ các trường đại học và các hiệp hội cho đến loại hình văn hoá của Hollywood và văn hóa pop. Trung Quốc chưa có ngành công nghiệp văn hóa toàn cầu theo quy mô của Hollywood hoặc các trường đại học có khả năng so sánh với Hoa Kỳ. Thậm chí quan trọng hơn, Trung Quốc thiếu các tổ chức phi chính phủ tạo được nhiều sức mạnh mềm như của Hoa Kỳ.

Ngoài việc tạo thiện chí và quảng bá hình ảnh của đất nước ở nước ngoài, các nguồn của quyền lực mềm không thuộc chính phủ đôi khi có thể bù đắp cho các chính sách không được lòng dân của chính phủ – như Hoa Kỳ xâm lược Iraq – thông qua phản ứng có tính phê phán và không bị kiểm duyệt của họ. Ngược lại, Trung Quốc đã chứng kiến các chính sách của chính phủ làm suy yếu cho sự thành công của quyền lực mềm.

Thật vậy, các cuộc đàn áp trong nước đối với các nhà hoạt động nhân quyền làm giảm đi thành quả về quyền lực mềm của Thế Vận Hội Bắc Kinh năm 2008. Và lợi ích của Triển lãm Thượng Hải năm 2009 đã giảm đi nhanh chóng bởi việc bỏ tù Lưu Hiểu Ba, người đoạt giải Nobel Hòa bình và các màn hình truyền hình khắp thế giới phát sóng cảnh một chiếc ghế trống tại lễ Oslo. Các chuyên gia gọi hành vi này là “thâm nhập vào trong phạm vi thông điệp riêng”.

Các chương trình viện trợ của Trung Quốc thường thành công và mang tính xây dựng. Nền kinh tế mạnh mẽ, và văn hóa truyền thống được khắp nơi ngưỡng mộ. Nhưng nếu nước này nhận ra tiềm năng quyền lực mềm khổng lồ, thì họ sẽ phải suy nghĩ lại chính sách ở trong và ngoài nước của mình, hạn chế các yêu sách với các nước láng giềng và học cách chấp nhận những lời chỉ trích nhằm mở rộng những tài năng toàn diện của xã hội dân sự. Bao lâu mà Trung Quốc còn hâm mộ ngọn lửa của chủ nghĩa dân tộc và giữ chặt đường dây kiểm soát của Đảng, thì quyền lực mềm của họ sẽ luôn còn bị hạn chế.

____

Joseph Nye là Giáo sư Thượng hạng Đại học Harvard, cựu Khoa Trưởng John F Kennedy School of Government, Harvard. Ông là Phụ tá Bộ trưởng Quốc phòng thời Clinton từ 1994-1995 và là thành viên của Hội đồng Chính sách Ngoại giao. Ông là tác giả của nhiều sách, gần đây nhất là cuốn Is the American Century Over?

Nguyên tác: The Limits of Chines Soft Power (Project Syndicate).

Bài liên quan: (với nhiều chi tiết và thuyết phục hơn của Nye) Hùng Tâm – Quyền lực mềm oặt – mà đắt đỏ – của Bắc Kinh (Người Việt).